Ακυΐσγκρανον, 28 Ιανουαρίου 814. Η ευρωπαϊκή αυτοκρατορία της καρολίγγειας δυναστείας χάνει τον εμπνευστή και θεμελιωτή της: ο 72χρονος Καρλομάγνος αφήνει την τελευταία του πνοή.

Ο Κάρολος ο Μέγας ή Καρλομάγνος (Carolus Magnus) υπήρξε ένας από τους ισχυρότερους μονάρχες της μεσαιωνικής Ευρώπης, ο οποίος κατόρθωσε στα 47 χρόνια της βασιλείας του να ενώσει υπό το σκήπτρο του, μετά από αιματηρούς και πολυετείς πολέμους, συνθήκες και επιγαμίες, τα δυτικά και ανατολικά φύλα των Φράγκων (West- und Ostfranken), να εντάξει τους Βαυαρούς στην αυτοκρατορία, να υποτάξει και να εκχριστιανίσει τους Σάξωνες, να διαλύσει το βασίλειο των Αβάρων (στη σημερινή Ουγγαρία), να προσαρτήσει στην επικράτειά του την Ακουϊτανία, τη Γασκώνη, τη Βουργουνδία και τη Λομβαρδία. Δηλαδή με τα σημερινά δεδομένα η αυτοκρατορία του Καρόλου περιελάμβανε τη Γερμανία μέχρι τον ποταμό Έλβα, το Βέλγιο, την Ολλανδία, τη Γαλλία, την Ελβετία και τη Βόρεια Ιταλία. Ο Καρλομάγνος ήταν οραματιστής μιας ενιαίας ευρωπαϊκής αυτοκρατορίας.  Γι’ αυτό από την ημέρα που ανακηρύχθηκε βασιλιάς των Φράγκων αγωνίστηκε συστηματικά και με πείσμα για την ενοποίηση όλων των γερμανικών και κελτικών φύλων. Παράλληλα επιζητούσε στενές σχέσες με τον Πάπα και τη Ρώμη, τις οποίες πέτυχε μετά την αποτελεσματική παρέμβασή του κατά των Λομβαρδών και υπέρ του Πάπα Λέοντα του Γ’. Ο Πάπας ανταποδίδοντας τον αναγνώρισε ‘προστάτη της Ρώμης και της Αγίας Έδρας’. Έτσι η στέψη του σε ‘Αυτοκράτορα των Ρωμαίων’ από τον Πάπα, τα Χριστούγεννα του 800, δεν αποτέλεσε έκπληξη, αλλά ομαλή εξέλιξη. Αν και δεν έχει απαντηθεί με ιστορικά τεκμήρια το ερώτημα κατά πόσον αυτή η στέψη ήταν ‘προσυμφωνημένη’, οι συνέπειές της ήταν καταλυτικές για όλη την Ευρώπη.

Κατ’ αρχήν μέσω του Καρλομάγνου ο Πάπας αποκτούσε θεσμικά πια ‘κοσμική εξουσία’ και εδραίωνε το παπικό κράτος, που έμελλε να διαδραματίσει καθοριστικό, πολιτικό ρόλο στην Ευρώπη επί αιώνες. Δεύτερον η στέψη του Καρόλου επέβαλε ντε φάκτο τη Δυτική Αυτοκρατορία, η οποία αυτονομήθηκε από τον ‘μοναδικό νόμιμο κληρονόμο της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας’, το Βυζαντικό κράτος. Βέβαια στη Βασιλεύουσα εκτιμήθηκε τότε η στέψη του Καρλομάγνου ως πρόκληση και αντιμετωπίστηκε με οργή, διπλωματικές ενστάσεις και πολιτικές επιφυλάξεις. Παρ’ όλα αυτά ο Κάρολος διατήρησε ‘εποικοδομητικές’ σχέσεις με το Βυζάντιο. Ενδέχεται ασφαλώς ο ευσεβής πόθος του να ήταν η ‘δια της προσέγγισης’ νομιμοποίηση της αυτοκρατορίας του ως διάδοχο-σχήμα της Ρωμαϊκής.

Ζούσε σαν κοσμοπολίτης: επικοινωνούσε με όλους τους ηγεμόνες της εποχής του από τη βυζαντινή αυτοκράτειρα Ειρήνη την Αθηναία, τους Βοημούς, τους Δανούς, τους Βρετανούς ή Βούλγαρους ηγεμόνες, μέχρι τον χαλίφη της Βαγδάτης Χαρούν-Ελ Ρασίντ. Ενδιαφερόταν για τα ήθη και έθιμα άλλων λαών, για τις γαστριμαργικές τους συνήθειες, για τα επιτεύγματά τους, όπως π.χ. αρχιτεκτονική, βοτανική, ιατρική, φιλοσοφία, θεολογία κ.λπ. Δοκίμαζε εδέσματα, ρούχα, βότανα από άλλες κουλτούρες, πειραματιζόταν με όπλα και νέες στρατηγικές που εφάρμοζαν τα διάφορα φύλα της αυτοκρατορίας του.

Επιπλέον μιλούσε λατινικά, καταλάβαινε λίγα ελληνικά, δεν κατάφερε όμως να μάθει να γράφει, ούτε λατινικά, ούτε ελληνικά. Γι’ αυτό η παντοδύναμη καγκελαρία και ο επικεφαλής της, αρχιεπίσκοπος Κολωνίας Χίντεμπολντ, δημιούργησαν ένα είδος σφραγίδας – υπογραφής, το περίφημο αυτοκρατορικό μονόγραμμα, στο οποίο ο Κάρολος έβαζε ιδιοχείρως μόνον ένα ‘σημάδι’ (=Vollziehungsstrich) σε σχήμα ν στο εσωτερικό του Ο στο μονόγραμμά του.

Ήταν πραγματικός μαικήνας. Με ειδικές εγκυκλίους (= Epistula de litteris colendis) έδωσε εντολή στους ηγουμένους και τους επισκόπους να ιδρύσουν και να συντηρούν σχολές στα μοναστήρια και τις επισκοπές. Εκεί φοιτούσουν οι ευφυείς νέοι και νέες και αργότερα προωθούνταν προς την αυτοκρατορική αυλή, την καγκελαρία, τις επισκοπικές αυλές, τις βιβλιοθήκες κ.λπ.

Ίδρυσε δεκάδες μοναστήρια και βιβλιοθήκες (π.χ. Σανκτ Γκάλεν/Ελβετία, Ραχενάου/Λίμνη της Κωνσταντίας, Φούλντα, Τρίερ), χρηματοδότησε σε ολόκληρη την αυτοκρατορία την κατασκευή πόλεων και εκκλησιών.

Έδειξε ζωηρό ενδιαφέρον για τη μητρική του γλώσσα (lingua propria) και γενικά για τις γλώσσες που μιλούσαν οι λαοί και τα φύλα της αυτοκρατορίας του οραματιζόμενος μια γλώσσα κοινής συνεννόησης. Έδωσε εντολή συλλογής όλων των εκκλησιαστικών κειμένων και μοναστικών κανόνων, αλλά και των νόμων, ακόμη και των ‘εθιμικών’ από τις διάφορες γερμανικές φυλές. Η ταξινόμηση αυτή βοήθησε αργότερα τη συστηματική φύλαξη, καταγραφή και συνεχή αντιγραφή όλων των κρατικών και εκκλησιαστικών εγγράφων στην καγκελαρία και τις μοναστικές βιβλιοθήκες δημιουργώντας ένα πολύτιμο αρχείο και έναν ισχυρό διοικητικό μηχανισμό.

Στην αυλή του, στο Άαχεν (Ακυΐσγκρανον), φιλοξενούσε τους πιο διάσημους Ευρωπαίους διανοούμενους της εποχής του: τον Αγγλοσάξωνα Αλκουίνο, τον οποίο όρισε μάλιστα επικεφαλής της Αυλικής Σχολής (είδος πανεπιστημίου / βυζαντινό πρότυπο), τον Παύλο τον Διάκονο, τον Πέτρο της Πίζας, τον Βησιγότθο Τεοντούλφ από την Ορλεάνη, τον Άνγκιλμπερτ και τον Εϊνάρδο, τον γνωστό βιογράφο του.

Στόχος του Καρόλου: η δημιουργία μιας ενιαίας ιδεολογίας για την αυτοκρατορία, η καλλιέργεια των γραμμάτων και των τεχνών και η καθιέρωση μιας ενιαίας γλώσσας πέραν της λατινικής.  Εξ ου και η προσπάθειά του να καταγραφούν τα έπη των διαφόρων φυλών της αυτοκρατορίας του. Έργο που φαίνεται να υλοποιήθηκε, αλλά χάθηκε μετά τον θάνατό του.

Παρέμεινε όμως πάντα και γνήσιος ‘Φράγκος ηγεμών-πολέμαρχος’, πιστός στα φυλετικά αρχέτυπα που ήθελαν τον ηγεμόνα ατρόμητο πολεμιστή, ικανό ιππέα, ευφυή δικαστή, ευέλικτο διαπραγματευτή, μεγάλο γυναικοκατακτή και πολύτεκνο πατέρα. Πρότυπα που κατάφερε να ενσαρκώσει πλήρως: Παροιμιώδης υπήρξε η σκληρότητά του στις μάχες με τους Σάξωνες, ιδιαίτερα στα αντίποινα που επέβαλε σε περίπτωση εξέγερσης ή απειθαρχίας. Δεν δίστασε να τους εκχριστιανίσει δια της σφαγής.

Αναδείχθηκε σε ατρόμητο ιππέα, ευφυή, αλλ’ αυστηρό δικαστή, μεγάλο γυναικοκατακτή και πολύτεκνο πατέρα. Στο τελευταίο διέπρεψε εν πολλοίς λόγω πολιτικών συμφερόντων, καθώς παντρευόταν συχνά τις κόρες ηττηθέντων, αλλά ισχυρών ηγεμόνων. Από τις πέντε επίσημες συζύγους και τις τέσσερις παλακίδες του απέκτησε 18 παιδιά, 8 αγόρια και 10 κορίτσια.

1200 χρόνια μετά το θάνατο του ‘μεγάλου Ευρωπαίου’ η ζωή και το έργο του παραμένουν αφετηρία της κοινής ευρωπαϊκής ιστορίας και δικαιώνουν τον αυλικό του ποιητή Άνγκιλμπερτ που τον ονόμασε ‘Rex Pater Europae’.

Φέτος 1200 χρόνια από το θάνατο του Καρόλου μην χάσετε τις δύο εκθέσεις που αφιερώνονται στον μεγάλο ηγεμόνα:

Karl der Grosse 2014 Aachen – Macht –Kunst – Schätze: 20.06. bis 21.09.2014

Karlsjahr 2014 Ingelheim – dem Kaiser auf der Spur: 09.09. bis 14.12.2014

Πηγές: Gebhardt, Handbuch der deutschen Geschichte, Bd.2, Erster Versuch einer römisch-germanischen Synthese – Zeitalter der Karolinger

Συνοπτική παρουσίαση: Βιβή Παπαναγιώτου